Muhafaza Altına Alma Nedir?
Muhafaza altına alma diğer bir ifade ile koruma altına alma tedbiri; suçun veya tehlikelerin önlenmesi ya da delil olabilecek veya müsadereye tâbi olan yahut güvenliğin sağlanması amacıyla, eşyayı zilyedinin kendiliğinden vermesini veya el konulana kadar geçici olarak alıkoymayı ifade eder. Örneğin; sosyal medya platformları üzerinden işlenen hakaret suçu ile ilgili olarak şüphelinin akıllı telefonunun soruşturma kapsamında delil olabileceği gerekçesi ile adli makamların incelenebilmesi için elkoyma veya muhafaza altına alma işlemi yapılması gerekecektir. Şüpheli söz konusu akıllı telefonunu incelenmesi vs. nedenlerle kendi rızası ile adli makamlara teslim etmesi halinde muhafaza altına alma işleminden bahsedilecektir.
Koruma altına alma işleminin, söz konusu eşya, hak, kazanç vs. üzerinde yetkili mercilerce elkoyma işlemi yapılana kadar geçici olarak alıkoyma biçiminde de uygulanabileceği de belirtilmiştir. Tabii burada kanunda “elkoyma işlemi yapalına kadar” kavramı ile ne kadar bir sürenin kastedildiği belirtilmemiştir. Ancak bir hukuk devletinde bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin kısıtlanması istisna olması hususu dikkate alındığında bu sürenin makul bir zaman aralığı dahilinde kalması gerektiği açıktır.
Muhafaza altına alma işlemi ile ilgili olarak kanuni düzenleme 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m.123 ve devamında belirtilmiştir. Yine Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği içeriğinde koruma altına alma tedbiri ile ilgili hükümler bulunmaktadır.
Kişi Söz Konusu Eşyayı Rızası ile Teslim Etmezse Elkoyma İşlemi Yapılabilir Mi?
Kişi somut olay dahilinde ilgili eşyayı incelenmesi vs. çeşitli nedenlerle adli makamlara rızası ile teslim edebilir. Bu durumda ispat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, koruma (muhafaza) altına alınır. Ancak kişinin rızasıyla teslim etmemesi halinde eşyaya elkoyma işlemi yapılabilir. Arama sonucunda bazı eşyalara elkoyma söz konusu olduğunda, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hâllerde ise kolluk âmirinin yazılı emri ile elkoyma işlemi gerçekleştirilebilir. Ancak bilgisayar, telefon, taşınmaz, alacak, hak veya kayyım tayini gibi konularda elkoyma işlemi sadece hakim kararıyla yapılabilir.
Kanun koyucu, koruma altına alma işleminin eşyanın kişinin rızası ile teslim durumu haricinde; elkoyma işlemi yapılana kadar da yapılabileceğini belirtmiştir. Yukarıda da belirttiğim üzere bu halde de elkoyma işlemi yapılması için makul bir süre öngörülmeli, söz konusu sürenin çok uzaması dürüstlük kuralına aykırı olacağı yönünde bir değerlendirme yapılmalıdır. Makul sürenin sonunda adli makamlarca elkoyma kararı verilmediği sürece söz konusu eşya ilgiliye derhal iade edilmelidir.
Kişi yazılı eşya veya diğer malvarlığı değerlerini yanında bulunduran kişi, talep üzerine bu şeyi göstermek ve teslim etmekle yükümlüdür. Belirlenen eşyanın kollukça bulunamaması ve zilyedinin de teslimden kaçınması hâlinde, şüpheli veya sanık ya da tanıklıktan çekinebilecekler dışındaki zilyet hakkında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 60 ıncı maddesinde yer alan disiplin hapsine ilişkin hükümlerin uygulanması amacıyla durum Cumhuriyet başsavcılığına bildirilir.
Baskı ile Muhafaza Altına Alma İşlemi Yapılması Halinde Ne Yapılmalıdır?
Şüpheli kolluk aşamasında veya diğer süreçlerde baskı, tehdit, bilgilendirilmeme gibi nedenlerle ilgili eşyasını adli mercilere teslim etmişse; bu durumda şüphelinin gerçek bir iradesinden söz edilemeyeceği için muhafaza altına alma kararına karşı itiraz edilebilir. Ayrıca yapılan baskı, tehdit vs. nedenlerden dolayı ilgili görevliler hakkında suç duyurusunda bulunulabilir.
“Sanığın kullandığı ve babasına ait olan aracın tekerleğinde bulunan suç konusu uyuşturucu maddelerin ele geçirilmesiyle ilgili 04.07.2008 tarihli olay, yakalama, üst arama, muhafaza altına alma tutanağının içeriğinin sanık tarafından kabul edilmemesi dikkate alınarak; uyuşturucu maddelerin ne şekilde ele geçirildiği ve sanığa aidiyeti konusunda söz konusu tutanağı düzenleyen tutanak tanıklarının dinlenerek, sonucuna göre sanığın hukuki durumunun tayin ve takdiri yerine eksik araştırma sonucu yazılı şekilde hüküm kurulması BOZMAYI gerektirmiştir.” (Yargıtay 9. CD., E. 2015/2072 K. 2016/2293 T. 8.3.2016)
Muhafaza Altına alma ile Elkoyma İşlemi Arasındaki Fark nedir?
Muhafaza (Koruma) altına alma; suçun veya tehlikelerin önlenmesi ya da delil olabilecek veya müsadereye tâbi olan yahut güvenliğin sağlanması amacıyla, eşyayı zilyedinin kendiliğinden vermesini veya el konulana kadar geçici olarak alıkoymayı ifade eder. Elkoyma ise; suçun veya tehlikelerin önlenmesi amacıyla veya suçun delili olabileceği veya müsadereye tâbi olduğu için, bir eşya üzerinde, rızası olmamasına rağmen, zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması işlemidir. Buna göre temel olarak; muhafaza altına alma işleminde ilgili rızası dahilinde kendisi söz konusu eşyayı adli mercilerce incelenmesi ve değerlendirilmesi için vermesine rağmen; elkoyma işleminde ilgilinin eşyanın teslimi ve incelenmesi konusunda rızası yoktur.
Av. Oktay Altunkaya
