Ceza Muhakemesi̇nde İsti̇naf Kanun Yolu Nedi̇r?
Bu yazımda İstinaf nedir? İstinaf mahkemesine nasıl başvurulur? İstinaf başvurum ne kadar sürede sonuçlanır? gibi soruların cevaplarını vermeye çalışacağım.
İstinaf kelimesi, arapça kökenli bir kelime olup “yeniden başlama, baştan alma” anlamına gelmektedir. Ceza muhakemesinde istinaf, ilk derece mahkemesi tarafından verilen nihai kararın, süresi içerisinde bir üst derece mahkemeler olan bölge adliye mahkemelerine başvuru yaparak, söz konusu davanın hem maddi hem de hukuki yönden tekrar değerlendirilmesine, muhakeme yapılmasına imkan sağlayan bir kanun yoludur. Bu anlamda ilk derece mahkemelerince verilen kararların, bir başka yargı mercilerince denetime tabi tutulması, adil yargılanma hakkının ve hukuk devletinin bir gereğidir.
İstinaf mahkemesine başvuru nasıl yapılır?
Kişiler ilk derece mahkemesinin verdiği hükme karşı, kanunda istisna olarak düzenlenmiş istinaf kanun yoluna başvurulamayacak olan haller hariç, hazırladıkları istinaf dilekçesini ilgili yerel mahkemeye vererek istinaf kanun yoluna başvurabilirler. Ceza muhakemesinde sanık hakkında verilen on beş yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, kendiliğinden istinaf edilir yani bölge adliye mahkemesince resen incelenir. Ayrıca hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme kararlarına karşı da hükümle birlikte istinaf yoluna başvurulabilir.
İstinaf kanun yoluna başvurulamayan kararlar nelerdir?
a) Hapis cezasından çevrilen adlî para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen üç bin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine,
b) Üst sınırı beşyüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine,
c) Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere, karşı istinaf yoluna başvurulamaz. Bu suretle verilen hükümler tekerrüre esas olmaz.
İstinaf başvuru süresi nedir?
İstinaf talebi, hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün içinde hükmü veren mahkemeye bir dilekçe verilmesi veya zabıt kâtibine bir beyanda bulunulması suretiyle yapılır; beyan tutanağa geçirilir ve tutanak hâkime onaylatılır. Tutuklu sanık hakkında 263 üncü madde hükmü saklıdır.
İstinaf başvuru süresi ne zaman başlar?
İstinaf başvuru süresi, kararın istinaf yoluna başvurma hakkı olan kişilere tefhim (duruşmada yüzüne karşı kararın okunması) veya tebliğ tarihinden itibaren başlar. Hüküm, istinaf yoluna başvurma hakkı olan kişilere duruşmada açıklanmışsa, yedi günlük süre bu tarihten başlar. Ancak hüküm; istinaf yoluna başvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa, süre tebliğ tarihinden başlar.
İstinaf kanun yoluna kimler başvurabilir?
İstinaf kanun yoluna sanık, sanığın eşi, sanığın yasal temsilcisi, sanık müdafii, katılan, katılan vekili, katılma isteğinde bulunmuş ancak talebi herhangi bir karara bağlanmamış, reddedilmiş olan veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunan kişiler ve Cumhuriyet savcısı başvurabilir.
Ağır ceza mahkemelerinde bulunan Cumhuriyet savcıları, mahkemelerinin yargı çevresi içerisindeki asliye mahkemelerinin hükümlerine karşı, kararın o yer Cumhuriyet başsavcılığına geliş tarihinden itibaren yedi gün içinde istinaf yoluna başvurabilirler.
Sanık ve bu Kanuna göre katılan sıfatını almış olanlar ile katılma isteği karara bağlanmamış, reddedilmiş veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunanların dilekçe veya beyanında, başvuruya ilişkin nedenlerin gösterilmemesi inceleme yapılmasına engel olmaz.
Cumhuriyet savcısı, istinaf yoluna başvurma nedenlerini gerekçeleriyle birlikte yazılı isteminde açıkça gösterir.
Cumhuriyet savcısı, istinaf yoluna başvurma nedenlerini gerekçeleriyle birlikte yazılı isteminde açıkça gösterir. Bu istem ilgililere tebliğ edilir. İlgililer, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde bu husustaki cevaplarını bildirebilirler.
İstinaf başvurusu ne zaman sonuçlanır?
Somut davadan davaya değişmekle birlikte; istinaf mahkemelerinin iş yükü dikkate alındığında, ortalama iki yıl gibi bir sürede istinaf başvuruları sonuçlanmaktadır. Ancak bu süre somut dosyaya göre azalabilir veya artabilir.
İstinaf başvurusunun etkisi nedir?
Süresi içinde yapılan istinaf başvurusu, hükmün kesinleşmesini engeller. Hüküm, istinaf yoluna başvuran Cumhuriyet savcısına veya ilgililere gerekçesiyle birlikte açıklanmamışsa; hükme karşı istinaf yoluna başvurulduğunun mahkemece öğrenilmesinden itibaren gerekçe, yedi gün içinde tebliğ edilir.
İstinaf istemi, kanunî sürenin geçmesinden sonra veya aleyhine istinaf yoluna başvurulamayacak bir hükme karşı yapılmışsa ya da istinaf yoluna başvuranın buna hakkı yoksa, hükmü veren mahkeme bir kararla dilekçeyi reddeder.
İstinaf başvurusunda bulunan Cumhuriyet savcısı veya ilgililer, ret kararının kendilerine tebliğinden itibaren yedi gün içinde bölge adliye mahkemesinden bu hususta bir karar vermesini isteyebilirler. Bu takdirde dosya bölge adliye mahkemesine gönderilir. Ancak, bu nedenle hükmün infazı ertelenemez.
Hükmü veren mahkemece reddedilmeyen istinaf dilekçesi veya beyana ilişkin tutanağın bir örneği karşı tarafa tebliğ olunur. Karşı taraf, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde yazılı olarak cevabını verebilir. Karşı taraf sanık ise, bir tutanağa bağlanmak üzere zabıt kâtibine yapılacak bir beyanla da cevabını verebilir. Cevap verildikten veya bunun için belirli süre bittikten sonra dava dosyası, bölge adliye mahkemesine gönderilir. Ceza Muhakemesi Kanununun 262 ve 263 üncü madde hükümleri saklıdır.
Dava dosyası, bölge adliye mahkemesine geldiğinde iş bölümüne göre görevli ceza dairesine verilir. Daire, varsa tebligat eksikliklerinin giderilmesini sağlar.
İstinaf mahkemesinde ön inceleme aşaması
İstinaf mahkemesinde dosya üzerinde yapılan ön inceleme sonunda;
a) Bölge adliye mahkemesinin yetkili olmadığının anlaşılması hâlinde dosyanın yetkili bölge adliye mahkemesine gönderilmesine,
b) Bölge adliye mahkemesine başvurunun süresi içinde yapılmadığının, incelenmesi istenen kararın bölge adliye mahkemesinde incelenebilecek kararlardan olmadığının, başvuranın buna hakkı bulunmadığının anlaşılması hâlinde istinaf başvurusunun reddine, karar verilir. Bu kararlar itiraza tabidir.
İstinaf mahkemesinde dosyanın esas hakkında incelenmesi aşaması
Bölge adliye mahkemesi, dosyayı ve dosyayla birlikte sunulmuş olan delilleri inceledikten sonra aşağıda belirttiğim kararları verebilir;
İstinaf başvurusunun esastan reddi kararı nedir?
İstinaf mahkemesi yaptığı inceleme ve değerlendirme sonucunda; ilk derece mahkemesinin kararında usule veya esasa ilişkin herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığını, delillerde veya işlemlerde herhangi bir eksiklik olmadığını, ispat bakımından değerlendirmenin yerinde olduğunu saptadığında istinaf başvurusunun esastan reddine kararı verir. İstinaf başvurusunun esastan reddi kararına uygulamada istinaf onaması da denmektedir. Bölge adliye mahkemesinin istinaf başvurusunun esastan reddi kararına hükmetmesi ile birlikte, söz konusu dava ceza muhakemesi kanunu kapsamında temyiz edilebilecek hallerden birisi ise temyiz kanun yoluna başvurulabilir. Aksi halde istinaf mahkemesince verilen karar kesin olacaktır. Bu halde ise olağanüstü bir kanun yolu olan Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığının itiraz yetkisi vardır.
İlk derece mahkemesinin kararını dosya üzerinden düzelterek istinaf başvurusunun esastan reddi kararı nedir?
İstinaf mahkemesi, yerel mahkemece verilen karardaki hukuka aykırılığın yeniden yargılama yapılmasını gerektirecek kadar önemli olmadığı hallerde, ilk derece mahkemesinin kararını dosya üzerinden düzelterek istinaf başvurusunun reddi kararı verir. Bu haller:
a) Olayın daha ziyade aydınlanması gerekmeden beraate veya davanın düşmesine ya da alt ve üst sınırı olmayan sabit bir cezaya hükmolunması gerekirse,
b) Mahkemece sabit görülen suçun unsurları, niteliği ve cezası hükümde doğru gösterilmiş olduğu hâlde sadece kanunun madde numarası yanlış yazılmış ise,
c) Hükümden sonra yürürlüğe giren kanun, suçun cezasını azaltmış ve mahkemece sanığa verilecek cezanın belirlenmesinde artırma sebebi kabul edilmemiş veya yeni bir kanun ile fiil suç olmaktan çıkarılmış ise birinci hâlde daha az bir cezanın hükmolunması ve ikinci hâlde hiç ceza hükmolunmaması gerekirse,
d) Sanığın açıkça saptanmış olan doğum ve suç tarihlerine göre verilecek cezanın belirlenmesinde gerekli indirim yapılmamış veya yanlış indirim yapılmış ise. f) Artırma veya indirim sonucunda verilecek ceza süresi veya miktarının belirlenmesinde maddî hata yapılmış ise,
e) Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesindeki sıralamanın gözetilmemesi yüzünden eksik veya fazla ceza verilmiş ise,
f) Harçlar Kanunu ile yargılama giderlerine ilişkin hükümlere ve Avukatlık Kanununa göre düzenlenen ücret tarifesine aykırılık mevcut ise,
g) Cumhuriyet savcısının istinaf yoluna başvurma nedenine uygun olarak mahkumiyete konu suç için kanunda yazılı cezanın en alt derecesinin uygulanmasını uygun görmesi hâlinde,
h) Başka bir araştırmaya ihtiyaç duyulmadan cezayı kaldıran veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsî sebeplere ya da şahsî cezasızlık sebeplerine bağlı olarak daha az ceza verilmesini veya ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesini gerektiren hâllerde,
ı) Olayın daha fazla araştırılmasına ihtiyaç duyulmadan davanın reddine karar verilmesi veya güvenlik tedbirlerine ilişkin hatalı kararın düzeltilmesi gereken hâllerde hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine kararı verilir. İstinaf mahkemesince hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddi kararı verilmesi halinde şartları mevcut ise temyiz kanun yoluna başvurulabilir.
Hükmün Bozulmasına ve ilk derece mahkemesine gönderilmesi kararı (İstinaf talebinin kısmen/ tamamen kabulü) nedir?
1) İlk derece mahkemesinin kararında:
a) Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması,
b) Hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması,
c) Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması,
d) Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi,
e) Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması,
f) Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi,
g) Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması hallerinden birinin mevcut olması halinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine karar verilir.
Yine soruşturma veya kovuşturma şartının gerçekleşmediğinin veya ön ödeme ve uzlaştırma usulünün uygulanmadığının anlaşılması ya da davanın ilk derece mahkemesinde görülmekte olan bir dava ile birlikte yürütülmesinin zorunlu olması hâlinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine karar verilir.
Davanın “istinaf mahkemesinde yeniden görülmesi kararı” nedir?
Bölge adliye mahkemesi önüne gelen bir dosyada hukuka aykırılık olduğunu tespit etmesi halinde söz konusu ceza davasının istinaf mahkemesinde yeniden görülmesine karar verebilir. İstinaf mahkemesi davanın yeniden görülmesine karar verdikten sonra duruşma hazırlığı işlemlerine başlar.
İlk derece mahkemesinin kararında hükmün gerekçeyi içermemesi (CMK md. 289/1-g) veya hüküm için önemli olan hususlarda mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olması (CMK md. 289/1-h) hallerinde istinaf mahkemesi bozma kararı veremeyecektir. Bu hallerde mahkeme “davanın istinaf mahkemesinde yeniden görülmesine” karar vermelidir.
İstinaf mahkemesinde duruşma nasıl yapılır?
Duruşma açıldığında aşağıda gösterilen istisnalar dışında Ceza Muhakemesi Kanunun duruşma hazırlığı, duruşma ve karara ilişkin hükümleri uygulanır:
a) Duruşma, Ceza Muhakemesi Kanunun öngördüğü genel hükümlere göre başladıktan sonra görevlendirilen üyenin inceleme raporu anlatılır.
b) İlk derece mahkemesinin gerekçeli hükmü anlatılır.
c) İlk derece mahkemesinde dinlenilen tanıkların ifadelerini içeren tutanaklar ile keşif tutanakları ve bilirkişi raporu anlatılır.
d) Bölge adliye mahkemesi duruşma hazırlığı aşamasında toplanan delil ve belgeler, yapılmışsa keşif ve bilirkişi açıklamalarına ilişkin tutanak ve raporlar anlatılır.
e) Bölge adliye mahkemesi duruşmasında dinlenilmeleri gerekli görülen tanık ve bilirkişiler çağrılır.
f) Sanık, müdafii, katılan ve vekilinin davetiye tebliğ edilmesine rağmen duruşmaya gelmemesi hâlinde duruşmaya devam edilerek sanığın sorgu tutanakları anlatılmak suretiyle dava yokluklarında bitirilebilir. Ancak, CMK’nın 195. madde hükümleri saklı kalmak üzere, sanık hakkında verilecek ceza, ilk derece mahkemesinin verdiği cezadan daha ağır ise, her hâlde sanığın dinlenmesi gerekir.
Duruşma sonunda bölge adliye mahkemesi istinaf başvurusunu esastan reddeder veya ilk derece mahkemesi hükmünü kaldırarak yeniden hüküm kurar.
Yukarıdaki esaslara göre verilen kararların sanık lehine olması hâlinde, bu hususların istinaf isteminde bulunmamış olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da istinaf isteminde bulunmuş gibi verilen kararlardan yararlanırlar.
İstinaf mahkemesinde duruşmalı muhakeme zorunlu mudur?
İstinaf mahkemesi gerekli gördüğü hallerde duruşmalı inceleme yapılmasına karar verir. Dava incelemesini dosya üzerinden veya duruşmalı olarak yapabilir. Bu anlamda kanunda herhangi bir sınır veya şart yoktur. Ancak bölge adliye mahkemeleri imkanları dahilinde duruşma açarak inceleme ve değerlendirme yapmalıdır.
Bölge adliye mahkemesi karar ve hükümlerine karşı direnme yasağı nedir?
Bölge adliye mahkemesi karar ve hükümlerine karşı ilk derece mahkemesince direnilemez; bunlara karşı herhangi bir kanun yoluna gidilemez. Burada ilk derece mahkemesi, istinaf mahkemesi tarafından hükmün bozulup gönderildiği takdirde, bu karara direnemez. Ancak yerel mahkeme yaptığı muhakeme ve değerlendirme sonucunda tekrar aynı hükmü verebilir. Buna bir engel yoktur. İtiraz ve temyize ilişkin hükümler saklıdır.
23/4/2016 tarihli ve 6706 sayılı Cezaî Konularda Uluslararası Adlî İş Birliği Kanununun 18 inci maddesinin dördüncü fıkrası hükmü hariç; diğer kanunlarda temyiz edilebileceği veya haklarında Yargıtay’a başvurulabileceği belirtilmiş olup da bölge adliye mahkemelerinin görev alanına giren dava ve işlere ilişkin ilk derece mahkemelerinin karar ve hükümlerine karşı istinaf yoluna başvurulur.
Aleyhe bozma yasağı (Mahkemeye erişim hakkı) nedir?
İstinaf kanun yoluna yalnız sanık lehine başvurulmuşsa, ilgili mahkemece verilen hüküm, önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır olması halinde kişinin mahkemeye erişim hakkı ihlal edilecektir. Bu kapsamda istinaf yoluna sadece sanık lehine başvurulması halinde, verilecek hüküm, önceki nihai kararla belirlenmiş olan cezadan daha ağır olamaz.
Av. Oktay Altunkaya
